Vrijheid

Op 1 september vierde Libië het 40-jarig jubileum van haar revolutie. Op die dag in 1969 stichtte Khadaffi de enige islamitische socialistische staat ter wereld. Overal zien we grote billboards en lichtpanelen met 40 erop en Khadaffi’s portret. Alle bezienswaardigheden heeft hij geopend of bezocht en dit laten vastleggen op gedenkstenen. In de musea zijn aandenkens aan hem opgenomen. Zijn blauwe VW-kever uit 1969 staat in het nationaal museum, tussen archeologische vondsten. De boodschap ‘de grote leider is alom aanwezig’ is duidelijk.

Het Libische sociale systeem heeft veel verdiensten: gratis onderwijs tot de universiteit toe en gratis medische zorg. Door een lage olieprijs en subsidie op geïmporteerde producten (dat zijn er veel in dit land dat voor 90% uit woestijn bestaat) zijn de kosten voor levensonderhoud laag.
Het geloof speelt een belangrijke rol. Overal zie je gebedskleedjes, zelfs op straat. Veel mensen houden 5 keer per dag op met hun bezigheden om te bidden. Vandaag, vrijdag, hoor je de imam luidkeels over de stad zijn preek uitspreken. Het klinkt fel, indringend, af en toe angstaanjagend. Nergens is een druppel alcohol te krijgen. Ook niet in hotels waar alleen toeristen komen. De positie van de vrouw is hier echter veel beter dan in andere streng islamitische landen. Khadaffi heeft het socialistische beginsel van gelijkheid van mannen en vrouwen weten te verenigen met de beginselen van de Islam. Zwaar gesluierde vrouwen zijn dan ook een hele kleine minderheid.

Het toerisme is nog niet ontwikkeld. Libië is tientallen jaren geboycot wegens haar steun aan verzetsgroeperingen en het overheidsbeleid is gericht op het buitensluiten van verderfelijke, westerse invloeden (drank, drugs, vrije seks, ongebreideld materialisme). De mensen op straat zijn echter vriendelijk, nieuwsgierig. We voelen ons hier welkom en veilig. Wij merken niets van haat of weerstand tegen vreemdelingen.

Libië kent ook veel tekortkomingen, zoals het gebrek aan vrije meningsuiting, keuzevrijheid, het ontbreken van democratie. De weerstand daartegen wordt de kop ingedrukt door een controlesysteem dat overal, in alle lagen en in alle hoeken van de samenleving doorwerkt. Wij merken het aan de ons toegewezen (discreet gewapende) agent, aan de talloze controleposten die wij dagelijks passeren, aan de blik van de grote leider waaraan niet te ontsnappen valt. We merken het ook aan de wijze waarop de enkeling die wij spreken over de grote leider praat. Het klinkt als een vaak herhaald refrein dat automatisch uit de mond komt rollen. Wat wij zien zijn de meest oppervlakkige, minst ingrijpende vormen van de staatscontrole, maar ze geven wel een beeld van wat er speelt.

Wonderwel is er één domein waar veel meer vrijheid bestaat dan goed is voor de mens: het verkeer. Er zijn vrijwel geen regels en als ze er wel zijn is het niet erg als je ze overschrijdt. Onderweg naar Benghazi, waar we nu zitten, hebben we dozijnen dode dieren op of langs de weg gezien en tientallen autowrakken. Flitspalen? Nooit van gehoord. Door rood rijden waar een politieagent naast staat? Hij blijft rustig kijken of alles goed gaat. Duurt het te lang vóór je kunt passeren vanwege tegenliggers? Dan verzin je er toch gewoon een derde baan bij en rijd je door het midden of over de vluchtstrook voorbij. Zolang je niemand raakt is alles geoorloofd. Het is een ‘real challenge’ voor de chauffeurs.
Het begrip vrijheid is in Libië omgekeerd evenredig ingevuld als in Nederland: In Libië is vrijheid in vrijwel elk domein beperkt, behalve in het verkeer. In Nederland mag bijna alles, maar het verkeer wordt op een Khadaffi-waardige wijze gecontroleerd.

PS Jackie, Saskia en Eduardo: wij rijden zeer defensief, alleen overdag en nooit meer dan 1,5 uur zonder te rusten, dus wees gerust.